آشنایی با محوطه سازی و اصول آن

در معماری مدرن، محوطه سازی یا لنداسکیپ یکی از مهم ترین روش ها برای روح بخشیدن به محیط های مسکونی است؛ این علم به ما کمک می کند تا با هوشیاری بیشتری از امکانات خود استفاده کنیم و در نهایت، محیطی را خلق کنیم که کاملا متناسب با کاربری مدنظرمان ایجاد شده و بیشترین میزان بهره وری را به ما عرضه می کند. در این مقاله تلاش می کنیم تا ابتدا درباره تعریف و اصول کلی جدیدترین محوطه سازی باغ، ویلا و موقعیت های مسکونی صحبت کنیم و پس از آن، به بررسی نکته هایی بپردازیم که در انجام این فرایند کارآمد هستند.

محوطه سازی چیست؟

محوطه سازی دانش استفاده از محیط و ابزارهای گوناگون برای ساخت موقعیتی چشمنواز است که به بیشترین مطابقت را با کاربرد آن موقعیت دارند؛ به عنوان مثال، اگر یک معمار برای محوطه سازی باغ ایرانی برنامه ریزی می کند، باید به خوبی از امکاناتی نظیر گل، گیاه و درختان، مسیرهای ورود و خروج، نورپردازی و ابزارهای دیگر استفاده کند تا در نهایت، یک اثر تفریحی کامل خلق کند؛ اثری که استفاده کنندگان از آن، بیشترین حس نزدیکی به طبیعت و مولفه های مربوط به باغ های ایرانی را داشته باشند.

آشنایی با انواع سبک محوطه سازی و مولفه های مهم در این حرفه، بیشتر از هر چیزی به شما کمک می کند تا بتوانید فضاهای بهتری خلق کنید و در نهایت، محیطی را طراحی نمایید که علاوه بر جلوه بصری مناسب و زیبایی خیره کننده، بیشترین کاربرد را نیز برای استفاده کنندگان داشته باشد. در ادامه، تلاش می کنیم تا اصول کلی طراحی لنداسکیپ را به شکل مختصر اما مفید بیان کنیم.

توجه به رنگ بندی

رنگ بندی یکی از ابتدایی ترین و در عین حال مهم ترین ابزارهای معماران مدرن برای ایجاد یک محوطه مناسب است. طیف های رنگی گوناگونی در اختیار ما قرار دارند و هر کدام، بیانگر حال و هوای متفاوتی هستند؛ در اولین قدم باید متناسب با حال و هوای خود، طیف رنگ مخصوصی را انتخاب کنید و پس از آن، تلاش کنید که اجزا گوناگون به کار رفته در محوطه سازی، نظیر نورپردازی، گل های انتخاب شده و سنگ فرش ها، بر تناسب این طیف رنگ بیفزایند.

در ادامه، به این مسئله توجه داشته باشید که برخی از رنگ ها، القاکننده حس خاصی هستند؛ مثلا رنگ سبز برای هر انسانی تجلی کننده طبیعت بکر و دست نخورده است. پس با این رنگ ها و احساسات نهفته در آن ها به خوبی آشنا شوید و اگر قرار است برای مثال، از رنگ سبز بهره ببرید، به سراغ آن دسته از انتخاب ها بروید که این رنگ را به شکل طبیعی در خود دارند؛ مانند چمن مصنوعی برای محوطه سازی که گزینه ای هوشمندانه است.

رعایت کامل تقارن

تقارن در کنار رنگ بندی، یکی دیگر از اصول طراحی فضای سبز است که هر معماری باید آن را مد نظر داشته باشد. تقارن به الزام استفاده از هر المان در جای صحیح خود اشاره دارد. نکته اینجاست که ما نمی توانیم صرفا مجموعه ای از امکانات طراحی فضای سبز را در کنار هم قرار دهیم و تصور کنیم که یک فضای سبز خلق کرده ایم؛ هنر واقعی استفاده از این آیتم ها به شکلی است که یک توازن و تناسب کلی میان آن ها ایجاد کند و به شکلی نمود داشته باشد که انگار دقیقا بر سر جای واقعی خود قرار دارد و اضافی نیست.

مسئله تضاد

پس از صحبت درباره تقارن، باید به این مسئله نیز توجه کنید که قانون تقارن همیشه به معنای رعایت تناسب کلی محیط نیست؛ این مسئله به این معناست که در برخی از محوطه سازی ها، عدم هماهنگی و تضاد نیز می تواند بیانگر یک نوع تناسب باشد. البته این نباید از یاد ببریم که مسئله تضاد یک المان هنری است و حتما باید به درستی مورد استفاده قرار بگیرد تا زیبایی مد نظر ما را در محیط ایجاد کند. مثلا زمانی که معمار قصد دارد یک نوع خلاقیت، مثلا خلاقیت محوطه سازی باغ را به بازدیدکنندگان نشان دهد، با استفاده از تضاد بخش خاصی از طراحی را برجسته تر می کند.

ابزارها و مصالح محوطه سازی

در بخش قبلی، بخشی از اساسی ترین اصول لنداسکیپ را با هم مرور کردیم؛ در این بخش لازم است مهمترین المانهایی را که در طراحی فضای سبز به کار می روند نیز معرفی کنیم تا به شکل واضح تری به این مسئله پی ببرید که دقیقا با استفاده از چه ابزارهایی، می توانید تکنیک های بخش قبلی را در موقعیت دلخواه خود پیاده کنید.

نورپردازی

یکی از ابزارهایی که بیشترین کاربرد را در تنظیم رنگ بندی دارد، نورپردازی با استفاده از امکانات متفاوت است؛ در سال های گذشته، ابزارهای مخصوص نورپردازی بسیار محدود بودند اما در این ایام، طراحان با طیف وسیعی از امکانات متفاوت مواجه هستند که همگی برای نورپردازی به کار می روند و در موقعیت های گوناگونی، حتی درون استخر، آبنماها و انواع حوض، نصب می شوند.

نورپردازی علاوه بر رنگ بندی، برای ایجاد تقارن یا حتی تضاد نیز عنصری مهم و تاثیرگذار است؛ با در نظر گرفتن این مسئله، می توانید زیباترین محوطه سازی ویلا، باغ یا مجتمع های مسکونی را با استفاده از انواع طیف های رنگی طراحی کنید.

مسیرهای رفت و آمد

مطمئنا هر موقعیتی دارای یک یا چند مسیر مخصوص است که برای حرکت در دل لنداسکیپ طراحی شده اند. مسیرها از این جهت که داری خط های ممتد یا منقطع هستند، می توانند در جایگاه یک ابزار کمکی برای ارتقای تقارن محیط به کار بروند و تناسب کلی طرح را دوچندان کنند.

مصالح گوناگونی نظیر سنگ فرش، قطعات چوبی، انواع سرامییک و موزاییک، بریده های تنه درختان و حتی چمن مصنوعی فضای سبز در ایجاد مسیرهای حرکت به کار گرفته می شوند؛ نکته اینجاست که این شما هستید که باید متناسب با طرح کلی و ایده ای که برای فضای سبز خود دارید، یکی از این مصالح را برای ایجاد مسیر رفت و آمد انتخاب کنید.

حوض، آبنما یا استخر

حضور آب در طراحی فضای سبز و انعکاس صدای آن در جای جای این فضا، حال و هوایی را به محیط می دهد که با کلمات و جمله ها بیان شدنی نیستند؛ همین مسئله دلیل برجسته ای برای طراحان و معماران مدرن است که حداقل یکی از گوشه های طراحی خود را وقف قرار دادن یک استخر، آبنما یا حوض های کوچک و بزرگ کنند.

پیشنهاد ما به شما این است که متناسب با طراحی کلی خود و این مسئله که قصد محوطه سازی کلاسیک، مدرن یا محلی را دارید، از این ابزارها استفاده کنید و جای مناسبی در طراحی خود به آن ها بدهید. گفتنی است که آبنماها یا حوض ها علاوه بر حال و هوای متفاوت، گزینه های مناسبی برای ایجاد نقاط ثقل و به دست آوردن یک المان مرکزی هستند تا بقیه طرح نیز در اطراف آن شکل بگیرد.

لازم به ذکر است که در صورت تمایل به استفاده از استخر، حوض یا آبنما، حتما باید زیرسازی های ضروری را به خوبی انجام دهید تا احتمال هر گونه آسیب یا مشکل پس از پایان پروژه، به حداقل برسد.

سایر ابزارها

در بخش های قبلی، برجسته ترین آیتم ها در ایجاد یک محوطه سبز را بیان کردیم اما نکته اینجاست که این ابزارها بیشمار هستند و این شما هستید که باید متناسب با نوع طراحی و بودجه مدنظرتان، بخشی از آنها را انتخاب کنید. به عنوان مثال، اگر در حال محوطه سازی باغ ویلا هستید، با مجموعه بزرگی سروکار دارید و همین مسئله، امکان استفاده از ابزارهای گوناگونی را به شما می دهد. از طرف دیگر، اگر قصد محوطه سازی باغچه یا فضاهای کوچک را دارید، شرایط کاملا متفاوت هستند و همین نکته نیز در انتخاب های شما تاثیرگذار خواهد بود.

در مجموع، این مسئله را در نظر داشته باشید که امکان استفاده از هر ابزاری در یک لنداسکیپ موفق وجود دارد، فقط نکته اینجاست که این ابزارها به درستی در جای مناسبی قرار بگیرند و هارمونی محیط را به شکل حداکثری حفظ نمایند، در غیر این صورت، هدف نهایی که زیبایی افزایی است، محقق نخواهد شد.

انواع لنداسکیپ

پس از بررسی مولفه های تاثیرگذار در محوطه سازی مجتمع مسکونی، فضای باز و سایر موقعیت ها، زمان مناسبی است که به موقعیت های پرکاربرد برای ایجاد یک طراحی فضای سبز موفق را معرفی کنیم و به بررسی ابزارهای کاربردی در چنین موقعیت هایی بپردازیم.

ویلا

ویلاها به دلیل اینکه به عنوان محیط هایی به دور از شلوغی شهرها استفاده می شوند، باید معماری و طراحی متفاوتی داشته باشند تا به خوبی حس رهاشدگی را به ما القا کنند. پس در اولین قدم باید به این نکته توجه داشته باشید که ویلاها موقعیت های مناسبی برای ایجاد آن دسته از لنداسکیپ های برجسته هستند که ریشه در المان های مربوط به طبیعت دارند.

در اولین قدم برای طراحی چنین موقعیتی، پیشنهاد می کنیم ابعاد کلی آن را محاسبه کنید، چراکه ابعاد ویلا می تواند بسیار متنوع باشد؛ برای محوطه سازی ویلاهای کوچک بهتر است که از استخرهای کوچک مخصوص کودکان، نورپردازی های سرتاسری، راهروهای کوچک و گیاهان استفاده کنید، تا بتوانید یک طراحی مختصر اما پرجزئیات را رقم بزنید. گفتنی است که آیتم هایی نظیر باربیکیو و مبلمان فضای باز نیز، در چنین موقعیت هایی پیشنهاد می شوند.

در ادامه، اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که حیاط سازی ویلا معمولا یک پروژه بزرگ و زمانبر است که ممکن است با دردسرهای گوناگونی همراه شود؛ پس ما پیشنهاد می کنیم که چنین پروژه هایی را که مانند محوطه سازی ویلا متراژ زیادی دارند، به یک گروه متخصص واگذار کنید و خود صرفا در مراحل ایده پردازی و طراحی ابتدایی با آن ها همکاری کنید.

روف گاردن

روف گاردن یکی از بخش های منحصر به فرد مجتمع های مسکونی است که با به کار گیری تکنیک های متنوعی طراحی و اجرا می شود. نکته اینجاست که هیچ گونه محدودیتی برای محوطه سازی روف گاردن وجود ندارد و طراحان می توانند با استفاده از سلیقه و میل کارفرما، سبک های مدیترانیه ای، شرقی، آمریکایی یا حتی گرمسیر را در آن ها اجرا کنند.

این موقعیت ها به دلیل اینکه در بخش رویین ساختمان ها قرار دارند، نیازمند نوعی طراحی خاص هستند تا احتمال هر گونه آسیب پس از پایان پروژه از بین برود. پیشنهاد ما این است که استفاده از گیاهان پرآب بزرگ را به حداقل برسانید و آیتم هایی نظیر چمن مصنوعی دکوراتیو را در این موقعیت ها جا دهید، چراکه طراوت زیادی دارند و نیازی هم به آبیاری آن ها نیز.

منازل

بعد از ویلا، باغ و روف گاردن، ساختمان های مسکونی یا منازل غیرساختمانی، موقعیت های دیگری هستند که امکان محوطه سازی در ابعاد بسیار متنوعی را به ما می دهند. پیش از هر چیزی، باید به این مسئله توجه داشته باشید که چنین موقعیت هایی، دارای بخش های گوناگونی هستند که برای استفاده به منظور ایجاد یک لنداسکیپ موفق، پیشنهاد می شوند. استفاده از حیاط، پاسیو، تراس یا حتی بخش هایی در داخل ساختمان، همگی گزینه هایی از طراحی فضای هستند.

در قدم اول، با توجه به موقعیت دلخواهتان، مثلا محوطه سازی حیاط، امکانات موجود را بررسی کنید و به این مسئله بیندیشید که از چه ابزارها و آیتم هایی در چنین بخش هایی می توان استفاده کرد؛ پس از آن، یک نقشه فرضی از کلیت طرح خود ترسیم کنید و ابعاد و سایزها را هم در آن محاسبه نمایید؛ در قدم آخر نیز، طرح را پیاده کنید. ابزارهایی نظیر صندلی های فلزی یا چوبی، باربیکیوهای آهنی یا آجری، سقف های تاشو، چمن مصنوعی حیاط، سنگ فرش های متنوع و آبنماهای مینیاتوری، گزینه های مناسبی برای چنین موقعیت هایی هستند.